ftituiffet, quemadmodum effet ei ratio totius belli defcripta, edocui. Cùm hæfitaret, cùm teneretur; quæfivi, quid dubitaret eò proficifci, quò jampridem pararat: cùm arma, cùm fecures, cùm fafces, cùm tubas, cùm figna militaria, cùm Aquilam illam argenteam, cui ille etiam facrarium fcelerum domi fuæ fecerat, fcirem effe præmiffam. In exilium ejiciebam, quem jam ingreffum effe in bellum videbam? Etenim, credo, Mallius ifte centurio, qui in agro 283 Fefulano caftra pofuit, bellum populo Romano fuo nomine indixit: & illa caftra nunc non Catilinam ducem expectant : & ille ejectus in exilium, fe Maffiliam, ut aiunt, non in hæc caftra conferet.

VII. O conditionem miferam, non modò adminiftrandæ, verùm etiam confervande reipublice! Nunc, fi L. Catilina, confiliis, laboribus, , periculis meis circum-clufus ac debilitatus, fubitò pertimuerit, fententiam mutaverit, deferuerit fuos, confilium belli faciendi abjecerit, ex hoc curfu fceleris, & belli, iter ad fugam, atque in exilium converterit : non ille à me spoliatus armis audacie non obftupefactus ac perterritus meâ diligentiâ, non de fpe conatúque depulfus, fed indemnatus innocens in exilium ejectus à confule vi & minis effe dicetur: & erunt, qui illum, fi hoc fecerit, non improbum, fed miferum : me non diligentiffimum confulem, fed cru28+ deliffimum tyrannum exiftimari velint. Eft

,

1

mihi tanti, Quirites, hujus invidiæ falfe atque iniquæ tempeftatem fubire, dummodò à vobis hujus horribilis belli ac nefarii periculum depellatur. Dicatur fanè ejectus effe à me, dummodò eat in exilium. Sed mihi credite, non eft iturus. Nunquam ego à diis immortalibus optabo, Quirites, invidiæ meæ levandæ causâ, ut L. Catilinam ducere exercitum hoftium, atque in armis volitare audiatis : fed triduo tamen audietis: multóque magis illud timeo, ne mihi fit invidiofum aliquando, quòd illum emiferim potiùs, quàm quòd ejecerim. Sed cùm fint homines, qui illum, cùm profectus fit, ejeétum effe dicant, iidem, fi interfectus effet, quid dicerent? Quanquam isti, qui Catilinam Maffiliam ire dictitant hoc queruntur, quàm verentur. Nemo eft iftorum tam mifericors, qui illum non ad Mallium, quàm ad Maffilienfes ire malit. 285 Ille autem, fi mehercule hoc quod agit, nunquam antè cogitaffet, tamen latrocinantem fe interfici mallet, quàm exulem vivere. Nunc verò cùm ei nihil adhuc præter ipfius voluntatem cogitationémque acciderit nifi quòd vivis nobis Româ profectus eft optemus potiùs, ut eat in exilium, quàm queramur.

non tam

VIII. Sed cur tamdiu de uno hofte loquimur : & de eo hofte, qui jam fatetur fe effe hoftem: & quem, quia, quod femper volui, murus intereft, non timeo: de his, qui diffimulant, qui Romæ remanent,

:

qui nobifcum funt nihil dicimus? Quos quidem ego, fi ullo modo fieri poffet, non tam ulcifci ftudeo, quàm fanare, & ipfos placare reipublicæ. Neque, id quare fieri non poffit, fi me audire volent, intelligo. 286 Exponam enim vobis, Quirites, ex quibus generibus hominum ifte copie comparentur deinde fingulis medicinam confilii atque orationis meæ, fi quam potero, afferam. Unum eft eorum, qui magno in ære alieno, majores etiam poffeffiones habent: quarum amore adducti, diffolvi nullo modo poffunt. Horum hominum fpecies eft honeftiffima funt enim locupletes: voluntas verò, & caufa impudentiffima. Ta agris, tu ædificiis, tu argento, tu familiâ, tu rebus omnibus ornatus & copiofus fis: & dubites de poffeffione detrahere, acquirere ad fidem? Quid enim expectas? Bellum quid ergo in vaftatione omnium tuas poffeffiones facrofanétas futuras putas ? 287 An tabulas novas ? errant, qui iftas à Catilina expectant. Meo beneficio tabulæ novæ proferentur, verùm auctionariæ. Neque enim ifti, qui poffeffiones habent, alia ratione ulla falvi effe poffunt. Quod fi maturiùs facere voluiffent , neque (id quod ftultiffimum eft) certare cum ufuris fructibus prædiorum; & locupletioribus his, & melioribus civibus uteremur. Sed hofce homines minimè puto pertimefcendos, quòd aut deduci de fententia poffunt; aut, fi permanebunt, magis mihi videntur vota

facturi

facturi contra rempublicam, quàm arma laturi.

ma

IX. Alterum genus eft eorum, qui quan- 288 quam premuntur ære alieno, dominationem tamen expectant: rerum potiri volunt: honores, quos quietâ republicâ defperant perturbatâ confequi fe poffe arbitrantur. Quibus hoc præcipiendum videtur, unum fcilicet & idem, quod cæteris omnibus, ut defperent, fe id, quod conantur, confequi poffe. Primùm omnium me ipfum vigilare, adeffe, providere reipublicæ : deinde magnos animos effe in bonis viris gnam concordiam, maximam multitúdinem, magnas præterea militum copias: deos denique immortales huic invicto populo, clariffimo imperio, pulcherrimæ urbi, contra tantam vim fceleris præfentes auxilium elle laturos. Quòd fi jam fint id 2 quod cum fummo furore cupiunt, adepti: num illi in cinere urbis, & fanguine civium, quæ mente confcelerata ac nefaria concupierunt, fe confules, ac dictatores aut etiam reges fperant futuros? Non vident id 289 fe cupere, quod fi adepti fuerint, fugitivo alicui aut gladiatori concedi fit neceffe? Tertium genus eft ætate jam affe&tum ́, fed tamen exercitatione robuftum : quo ex genere eft ipfe Mallius, cui nunc Catilina fuccedit. Hi funt homines ex iis coloniis quas Fefulis Sylla conftituit: quas ego univerfas, civium effe optimorum, & fortif fimorum virorum fentio : fed tamen hi funt

Kk

coloni, qui fe infperatis repentinífque pecuniis fumptuofiùs infolentiúfque jactarunt. Hi dum ædificant, tanquam beati dum prædiis, lecticis, familiis magnis, conviviis apparatis delectantur in tantum æs alienum inciderunt, ut, fi falvi effe velint, Sylla fit iis ab inferis excitandus. Qui etiam 290 nonnullos agreftes, homines tenues atque egentes in eandem illam fpem rapinarum veterum impulerant. Quos ego utrof que, Quirites, in eodem genere prædatorum, direptorúmque pono. Sed eos hoc monéo, definant furere, ac profcriptiones & dictaturas cogitare. Tantus enim illorum temporum dolor inuftus eft civitati, ut jam ita non modò homines, fed ne pecudes quidem mihi paffure effe videantur.

X. Quartum genus eft fanè varium, & miftum, & turbulentum : qui jampridem premuntur; qui nunquam emergent: qui partim inertia, partim malè gerendo negotio, partim etiam fumptibus, in vetere ære alieno vacillant: qui vadimoniis, judiciis, profcriptionibus bonorum defatigati, permulti & ex urbe, & ex agris se in 291 illa caftra conferre dicuntur. Hofte ego non tam milites acres quàm infitiatores lentos effe arbitror. Qui homines primùm fiftare non poffunt, corruant: fed ita, ut non modò civitas, fed ne vicini quidem proximi fentiant. Nam illud non intelligo, quamobrem, fi vivere honestè non poffunt, perire turpiter velint: aut cur minore do