torquet oculos profectò fæpe ad hanc urbem, quam ex fuis faucibus ereptam effe luget. 241 Quæ quidem lætari mihi videtur, quòd tantam peftem evomuerit, forafque projecerit.

II. At fi quis eft talis, quales effe omnes oportebat, qui in hoc ipfo, in quo exultat & triumphat oratio mea, me vehementer accufet, quòd tam capitalem hoftem non comprehenderim potiùs, quàm emiferim: non eft ifta mea culpa, Quirites, fed temporum. Interemptum effe L. Catilinam, & graviffimo fupplicio affectum, jampridem oportebat: idque a me & mos majorum, & hujus imperii feveritas, & refpublica poftulabat. Sed quàm multos fuiffe putatis, qui, quæ ego deferrem non crederent? quàm multos qui propter ftultitiam non putarent ? quàm multos, qui etiam defenderent? quàm multos, qui propter improbitatem faverent? Ac fi, fublato illo, depelli a vobis omne periculum judicarem jam pridem ego L. Catili nam non modò invidiæ meæ, verùm etiam vitæ periculo fuftuliffem. Sed cùm viderem 242 ne vobis quidem omnibus re etiam tum pro. batâ, fi illum, ut erat meritus, morte multaffem, fore, ut ejus focios invidiâ oppreffus perfequi non poffem rem huc deduxi ut tum palàm pugnare poffetis, cùm hof tem apertè videretis. Quem quidem ego hoftem, Quirites, quàm vehementer foris effe timendum putem, licet hinc intelligatis, quòd illud etiam moleftè fero, quòd ex urbe parum comitatus exierit. Utinam ille omnes fecum fuas copias eduxiffet! Tongillum mihi eduxit , quem amare in prætexta calumnia

cœperat Publicium & Munatium, quorum æs alienum contractum in popina nullum reipublicæ motum afferre poterat : reliquit quos viros quanto alieno ære, quàm valentes, quàm nobiles?

III. Itaque ego illum exercitum, præ Gal- 243 licanis legionibus, & hoc delectu , quem in agro Piceno, & Gallico Q. Metellus habuit, & his copiis, quæ a nobis quotidie comparantur, magnopere contemno; collectum ex fenibus defperatis, ex agrefti luxuria, ex rufticis decoctoribus: ex iis, qui vadimonia deferere, quàm illum exercitum, maluerunt : quibus ego non modò fi aciem exercitûs noftri, verùm etiam fi edictum prætoris oftendero, concident. Hos, quos video volitare in foro, quos ftare ad curiam, quos etiam in fenatum venire, qui nitent unguentis, qui fulgent purpurâ, mallem fecum fuos milites eduxiffet: qui fi hic permanent, mementote non 244 tam exercitum illum effe nobis , quàm hos qui exercitum deferuerunt, pertimefcendos. Atque hoc etiam funt timendi magis, quòd, quid cogitent, me fcire fentiunt : neque tamen permoventur. Video, cui Apulia fit attributa, qui habeat Etruriam, qui agrum Picenum, qui Gallicum, qui fibi has urbanas infidias cædis atque incendiorum depopofcerit. Omnia fuperioris noctis confilia ad me perlata effe fentiunt: patefeci in fenatu hefterno die Catilina ipfe pertimuit, profugit: hi quid expectant? Næ illi vehementer errant, fi illam meam priftinam lenitatem perpetuam fperant futuram.

IV. Quod exfpectavi, jam sum affecutus

,

ut vos omnes factam effe apertè conjurationem contra rempublicam videretis. Nifi verò fi quis eft, qui Catilinæ fimiles cum Catilina fentire non putet. Non eft jam lenitati locus: feveritatem res ipfa flagitat. Unum etiam nunc 245 concedam: exeant, proficifcantur, ne patiantur defiderio fui Catilinam miserum tabefcere. Demonftrabo iter: Aureliâ viâ profectus eft. Si accelerare volent ad vefperam confequentur. O fortunatam rempublicam, fi quidem hanc fentinam hujus urbis ejecerit ! Uno mehercule Catilina exhaufto, relevata mihi & recreata refpublica videtur. Quid enim mali, aut fceleris fingi, aut excogitari poteft, quòd non ille conceperit? Quis totâ Italiâ veneficus, quis gladiator, quis latro, quis ficarius. quis parricida, quis teftamentorum fubje&tor? quis circumfcriptor, quis ganeo, quis nepos, quis adulter, quæ mulier infamis, quis corruptor juventutis, quis corruptus, quis perditus inveniri poteft, qui fe cum Catilina non familiariffimè vixiffe fateatur ? Quæ cædes per hofce annos fine illo facta eft? quod nefarium ftuprum non per illum? Jam verò quæ tanta in ullo umquam homine juventutis illecebra fuit, quanta in illo? qui alios ipfe amabat turpiffimè, aliorum amori flagitiofiffimè fer246 viebat: aliis fructum libidinum, aliis mortem parentum, non modò impellendo verùm etiam adjuvando, pollicebatur. Nunc verò quàm fubitò non folùm ex urbe, verùm etiam ex agris ingentem numerum perditorum hominum collegerat ? Nemo, non modò Romæ, fed nec ullo in angulo totius Italiæ oppreffus ære alieno fuit, quem non ad hoc in. credibile fceleris foedus adfciverit.

V. Atque, ut ejus diverfa ftudia in diffimili ratione perfpicere poffitis, nemo eft in ludo gladiatorio paulò ad facinus audacior qui fe non intimum Catilinæ effe fateatur : nemo in fcena levior, & nequior, qui fe non ejufdem propè sodalem fuiffe commemoret. Atque idem tamen, ftuprorum & fcelerum exercitatione affuefactus, frigore, & fame, & fiti, ac vigiliis perferendis, fortis ab iftis prædicabatur, cùm induftriæ fubfidia atque inftrumenta virtutis, in libidine, audaciaque confumeret. Hunc verò fi fui fuerint comites fecuti fi ex urbe exierint defperatorum hominum flagitiofi greges: ô nos bea- 247 tos!ô rempublicam fortunatam! ô præclaram laudem confulatûs mei! Non enim jam funt mediocres hominum libidines, non humanæ audaciæ, ac tolerandæ nihil cogitant, nifi cædes, nifi incendia, nifi rapinas: patrimonia fua profuderunt fortunas fuas obligurierunt res eos jampridem, fides deficere nuper cœpit eadem tamen illa, quæ erat in abundantia, libido permanet. Quòd fi in vino & aleâ comeffationes folùm, & fcorta quærerent, effent illi quidem defperandi, fed tamen effent ferendi. Hoc verò quis ferre poffit, inertes homines fortiffimis viris infi- 248 diari, ftultiffimos prudentiffimis, ebriofos fobriis, dormientes vigilantibus? qui mihi accubantes in conviviis, complexi mulieres impudicas, vino languidi, conferti cibo, fertis redimiti, unguentis obliti, debilitati ftupris, eructant fermonibus fuis cædem bonorum atque urbis incendia. Quibus ego confido impendêre fatum aliquod: & pœnas jamdiu im

probitati, nequitiæ, fceleri, libidini debitas' aut inftare jam planè, aut certè jam appropinquare. Quos fi meus confulatus, quoniam fanare non poteft, fuftulerit: non breve nefcio quod tempus, fed multa fecula propaga rit reipublicæ. Nulla eft enim natio, quam. pertimefcamus: nullus rex, qui bellum populo Romano facere poffit. Omnia funt externa unius virtute, terrâ, marique pacata. Domef ticum bellum manet: intus infidiæ funt: intus inclufum periculum eft: intus eft hoftis. Cum luxuria nobis, cum amentia, cum fcelere cer249 tandum eft. Huic ego me bello ducem profiteor, Quirites: fufcipio inimicitias hominum perditorum.Quæ fanari poterunt, quacumque ratione fanabo. Quæ refecanda erunt, non patiar ad perniciem civitatis manare. Proinde aut exeant, aut quiefcant: aut, fi & in urbe, & in eadem mente permanent; ea, quæ merentur, exfpe&tent.

VI. At etiam funt, Quirites, qui dicant, a me in exsilium ejectum effe Catilinam. Quod ego fi verbo affequi poffem, iftos ipfos ejicerem qui hæc loquuntur. Homo enim videlicet timidus, & permodeftus vocem confulis ferre non potuit: fimul atque ire in exsilium juffus eft, paruit, quievit. Hefterno die, cùm domi meæ penè interfectus effem fenatum in ædem Jovis Statoris convocavi : rem omnem ad patres confcriptos detuli. Quò cùm Catilina veniffet; quis eum fena250 tor appellavit? quis falutavit? quis denique ita afpexit, ut perditum civem, ac non potiùs ut importuniffimum hoftem? Quin etiam principes ejus ordinis partem illam fubfellio

rum,