IN

L. CATILINAM

ORATIO III.

REMPUBLIC

EMPUBLICAM, Quirites, vitámque omnium veftrum, bona, fortunas, conjuges, liberofque veftros, atque hoc domicilium clariffimi imperii, fortunatiffimam pulcherrimamque urbem, hodierno die, deorum immortalium fummo erga vos amore, laboribus, consiliis, periculífque meis, ex flamma atque ferro, ac penè ex faucibus fati ereptam, & vobis confervatam ac reftitutam videtis. Et, si non minùs nobis jucundi atque illuftres funt ii dies, quibus confervamur, quàm illi, qui- 266 bus nafcimur : quòd falutis certa lætitia eft, nascendi incerta conditio : & quòd sine sensu nafcimur, cum voluptate confervamur: profe&ò, quoniam illum, qui hanc urbem condidit, Romulum, ad deos immortales benevolentià, famaque fuftulimus : esse apud vos pofterófque veftros in honore debebit is, qui eamdem hanc urbem conditam amplificatámque servavit. Nam totius urbis templis, delubris, tectis, ac moenibus fubjectos propè jam ignes, circumdatófque reftinximus: demque gladios in rempublicam destrictos retudimus, mucronefque eorum à jugulis veftris rejecimus. Quæ quoniam in fenatu illuftrata, patefacta, compertáque funt per me, vobis jam exponam breviter, Quirites: ut & 267

quanta, & quàm manifesta, & quâ ratione
investigata, & comprehenfa sint, vos, qui
& ignoratis, & exfpectatis
& exfpectatis, fcire poffitis.
Principio, ut Catilina paucis antè diebus eru-
pit ex urbe, cùm fceleris fui focios, hujuf-
ce nefarii belli acerrimos duces, Romæ re-.
liquiffet femper vigilavi, & providi, Qui-
rites, quemadmodum in tantis, & tam ab-
fconditis insidiis falvi effe poffemus.

II. Nam tum, cùm ex urbe Catilinam eji-
ciebam (non enim jam vereor hujus verbi
invidiam, cùm illa magis sit timenda, quòd
vivus exierit) fed tum,
cùm illum extermi-
nari volebam; aut reliquam conjuratorum ma-
mum simul exituram " aut eos, qui restitis-
fent, infirmos sine illo ac debiles fore puta-
bam. Atque ego, ut vidi, quos maximo fu-
rore & fcelere effe inflammatos fciebam, eos.
nobifcum effe, & Romæ remansiffe : in eo
omnes dies no&tefque confumpsi, ut, quid
agerent, quid molirentur, fentirem ac vide-
rem ut, quoniam auribus veftris, propter
incredibilem magnitudinem fceleris, minorem
fidem faceret oratio mea, rem ita compre-
henderem, ut tum demum animis saluti ves→
træ provideretis, cùm oculis maleficium ip-
fum videretis. Itaque ut comperi, legatos Al-
268 lobrogum, belli Transalpini, & tumultûs Gal
lici incitandi causâ, à P. Lentulo effe folli-
citatos, eofque in Galliam ad fuos cives
eodem itinere, cum literis mandatisque, ad
Catilinam effe miffos, comitemque iis adjunc
tum Vulturcium , atque huic datas effe ad
Catilinam literas: facultatem mihi oblatam
putavi, ut, quod erat difficillimum, quodque

>

ego femper optabam à diis immortalibus, tota res non folùm à me, fed etiam à fenatu, & à vobis manifeftò deprehenderetur. Itaque hefterno die L. Flaccum, & C. Pontinum prætores fortiffimos, atque amantiffimos reipublicæ viros, ad me vocavi; rem omnem expofui; quid fieri placeret, oftendi. Illi autem, qui omnia de republica præclara atque egregia fentirent, sine recufatione, ac sine ulla mora negotium fufceperunt, &, cùm advefperafceret, occultè ad pontem Milvium pervenerunt : atque ibi in proximis vil-269 lis ita bipartiti fuerunt, ut Tiberis inter eos & pons intereffet. Eodem autem & ipsi sine cujufquam fufpicione, multos fortes viros eduxerunt, & ego ex præfectura Reatina.complures delectos adolefcentes, quorum operâ utor affiduè in reipublicæ præsidio, cum gla diis miferam. Interim tertiâ ferè vigiliâ exactâ, cùm jam pontem Milvium magno comi tatu legati Allobrogum ingredi inciperent, unáque Vulturcius, fit in eos impetus : educuntur & ab illis gladii, & à noftris. Res erat prætoribus nota folis ignorabatur à cæ teris.

III. Tum interventu Pontini atque Flacci; pugna, quæ erat commiffa, fedatur. Literæ, quæcumque erant in eo comitatu, integris signis, prætoribus traduntur: ipsi comprehensi, ad me cùm jam dilucefceret, deducuntur. Atque horum omnium fcelerum improbissimum machinatorem Cimbrum Gabinium, fta tim ad me nihildum fufpicantem, vocavi. Deinde item arcessitur L. Statilius, & poft 270 eum Cethegus, Tardissimè autem Lentulus

9

,

venit, credo quòd litteris dandis, præter confuetudinem, proximâ nocte vigilarat. Cùm verò fummis ac clarissimis hujus civitatis viris, qui, auditâ re, frequentes ad me manè convenerant, litteras à me priùs aperiri, quàm ad fenatum referrem, placeret ; ne, si nihil effet inventum temerè à me tantus tumultus injectus civitati videretur; negavi me effe facturum, ut de periculo publico, non ad consilium publicum rem integram deferrem. Etenim, Quirites, si ea, quæ erant ad me delata, reperta non effent: tamen ego non arbitrabar in tantis reipublicæ periculis mihi effe nimiam diligentiam pertimefcendam. Senatum frequentem celeriter, ut vidiftis, coëgi. Atque interea ftatim, admonitu Allobrogum, C. Sulpicium prætorem, fortem virum, misi, qui ex ædibus Cethegi, si quid telorum effet, efferret. Ex quibus ille maximum sicarum numerum, & gladiorum extulit.

IV. Introduxi Vulturcium sine Gallis: fi271 dem ei publicam, juffu fenatûs, dedi: hortatus fum, ut ea, quæ fciret, sine timore indicaret. Tum ille, cùm vix fe ex magno timore recepiffet, dixit : à P. Lentulo fe habere ad Catilinam mandata & literas, ut fervorum præsidio ueretur, & ad urbem quàm primùm cum exercitu accederet : id autem eo consilio, ut, cùm urbem omnibus ex partibus, quemadmodum defcriptum diftributúmque erat, incendiffent, cædémque infinitam civium feciffent, præftò effet ille, qui & fugientes exciperet, & fe cum urbanis ducibus conjungeret. Introducti autem Galli, jusjurandum sibi, & literas à P. Lentulo, Cethego, Statilio ad

fuam gentem datas effe dixerunt : atque ita
sibi ab his, & à L. Cassio effe præfcriptum,
ut equitatum in Italiam quàm primùm mitte-
rent: pedeftres sibi copias non defuturas :27â
Lentulum autem sibi confirmafse, ex fatis
Sibyllinis arufpicúmque responsis, fe esse ter-
tium illum Cornelium, ad quem regnum hu-
jus urbis, atque imperium pervenire effet
necesse : Cinnam ante fe, & Syllam fuiffe:
eumdemque dixiffe, fatalem hunc effe annum
ad interitum hujus urbis atque imperii, qui
esset decimus annus poft virginum absolutio-
nem, poft Capitolii autem incensionem, vice-
simus. Hanc autem Cethego cum cæteris con-
troversiam fuiffe dixerunt, quòd Lentulo &
aliis, Saturnalibus cædem fieri, atque urbem
incendi placeret ; Cethego nimiùm id longum
videri.

V. Ac, ne longum sit, Quirites, tabellas proferri jussimus, quæ à quoque dicebantur datæ. Primùm oftendimus Cethego signum cognovit. Nos linum incidimus: le-273 gimus. Erat fcriptum ipsius manu; Allobrogum fenatui, & populo, fefe, quæ eorum legatis confirmaffet, effe facturum : orare, ut item illi facerent quæ sibi legati eorum re cepiffent. Tum Cethegus, qui paulò antè aliquid de gladiis, ac sicis, quæ apud ipsum erant deprehenfæ, refpondiffet, dixiffetque, fe femper bonorum ferramentorum ftudiofum fuisse : recitatis literis debilitatus atque abjectus, confcientiâ convictus, repentè conticuit. Introdu&us Statilius, cognovit manum, & signum fuum. Recitatæ funt tabellæ in eamdem ferè fententiam; confeffus eft. Tum oftendi tabellas