gefferim, curemque, ut ea virtute, non cafu, gefta effe videantur. Vos, Quirites, quoniam jam nox eft, veneramini illum Jovem, cuftodem hujus urbis, ac veftrum, atque in veftra tecta difcedite : & ea, quamquam jam periculum eft depulfum tamen æquè ac priori nocte, cuftodiis, vigiliifque defendite. Id ne vobis diutiùs faciendum sit, atque ut in perpetua pace esse possitis, providebo.

IN

L. CATILINAM

VIDE

ORATIO IV.

IDEO, Patres confcripti, in me omnium,291 veftrum ora atque oculos effe converfos. Video vos non folùm de veftro, ac reipublicæ, verùm etiam, si id depulfum sit, de meo periculo effe follicitos. Eft mihi jucunda in malis, & grata in dolore, veftra erga me voluntas fed eam, per deos immortales ! quæfo, deponite, atque obliti falutis meæ de vobis, ac de liberis veftris cogitate. Mihi quidem si hæc conditio confulatus data eft, ut omnes acerbitates, omnes dolores, crucia. tufque perferrem: feram non folùm fortiter, 292 fed etiam libenter, dummodo meis laboribus, vobis populoque Romano dignitas, falufque pariatur. Ego fum ille conful, P. C. cui non forum, in quo omnis æquitas continetur : non campus, confularibus aufpiciis confecratus : non curia, fummum auxilium omnium gentium: non domus, commune perfugium : non lectus, ad quietem datus: non denique hæc fedes honoris, fella curulis, umquam vacua mortis periculo, atque insidiis fuit. Ego multa tacui, multa pertuli, multa concessi, multa meo quodam dolore, in veftro timore, fanavi. Nunc, si hunc exitum confu- 293 latûs mei dii immortales effe voluerunt, ut vos, P. C. populumque Romanum ex cæde

mifera; conjuges, liberofque veftros, virgi nefque Vestales, ex acerbissima vexatione; templa atque delubra, hanc pulcherrimam patriam omnium noftrûm ex foedissima flamma; totam Italiam ex bello & vaftitate eriperem: quæcumque mihi uni proponetur fortuna fubeatur. Etenim, si P. Lentulus fuum nomen, inductus à vatibus, fatale ad perniciem reipublicæ fore putavit: cur ego non læter meum confulatum ad falutem reipublicæ propè fata294 lem extitiffe?

II. Quare, P. C. confulite vobis, profpicite patriæ, confervate vos, conjuges, liberos, fortunafque veftras, populi Romani nomen, falutemque defendite mihi parcere, ac de me cogitare desinite. Nam primùm debeo fperare, omnes deos, qui huic urbi præsident pro eo mihi, ac mereor, relaturos gratiam effe. Deinde, si quid obtigerit, æquo animo, paratoque moriar. Neque enim turpis mors forti viro poteft accidere, neque immatura confulari, nec mifera fapienti. Nec tamen ego fum ille ferreus, qui fratris carissimi, atque amantissimi præfentis moerore non movear, horumque omnium lacrymis à quibus me circumfeffum videtis. Neque meam mentem non domum fæpe revocat exanimata uxor, abjecta metu filia, & parvulus filius, quem mihi videtur amplecti refpublica tamquam obsidem confulatûs mei: neque ille, qui expectans hujus exitum diei, adftat in confpectu meo gener. 295 Moveor his rebus omnibus, fed in eam partem, ut falvi sint vobifcum omnes, etiam si vis aliqua me opprefferit, potiùs, quàm & illi, & nos unà cum republica pereamus. Quare,

P. C. incumbite ad reipublicæ falutem circumfpicite omnes procellas, quæ impendent, nisi providetis. Non Tib. Gracchus, qui iterum tribunus plebis fieri voluit: non C. Gracchus, qui agrarios concitare conatus eft: non L. Saturninus, qui C. Memmium occidit, in discrimen aliquod, atque in veftræ feveritatis judicium adducitur. Tenentur ii, qui ad urbis incendium, ad veftram omnium cædem, ad Catilinam accipiendum, Romæ reftiterunt. Tenentur literæ, signa, manus, denique uniuf- 296 cujufque confessio. Sollicitantur Allobroges: fervitia excitantur: Catilina arcessitur : id eft initum consilium, ut, interfectis omnibus nemo ad deplorandum quidem reipublicæ nomen, atque ad lamentandam tanti imperii calamitatem relinquatur.

III. Hæc omnia indices detulerunt, rei confessi funt, vos multis jam judiciis judicaftis. Primùm, quòd mihi gratias egiftis singularibus verbis: & mea virtute atque diligentia, perditorum hominum patefactam effe conjurationem decreviftis. Deinde quòd P. Lentulum, ut fe abdicaret præturâ, coëgiftis: tum quòd eum, & cæteros, de quibus judicaftis, in cuftodiam dandos cenfuiftis : maximéque quòd meo nomine fupplicationem decreviftis, qui honos togato habitus ante me eft nemini. Poftremò, hefterno die præmia legatis Allobrogum, Titoque Vulturcio dediftis amplissima. Quæ funt omnia ejufmodi, ut ii, qui in cuftodiam nominatim dati funt, sine ulla dubitatione à vobis damnati effe videantur. Sed ego inftitui referre ad vos, P. C. tamquam integrum, & de facto, quid judicetis; & de 297

poena, quid cenfeatis. Illa prædicam, quæ funt confulis. Ego magnum in republica verfari furorem, & nova quædam mifceri, & concitari mala jampridem videbam: fed hanc tantam, tam exitiofam haberi conjurationem à civibus, numquam putavi. Nunc, quidquid eft, quocumque veftræ fe mentes inclinant atque fententiæ, ftatuendum vobis ante noctem eft. Quantum facinus ad vos delatum sit, videtis. Huic si paucos putatis affines effe, vehementer erratis. Latiùs opinione diffeminatum eft hoc malum: manavit non folùm per Italiam, verùm etiam tranfcendit Alpes, & obfcurè ferpens, multas jam provincias occupavit. Id opprimi fuftentando, ac prolatando, nullo pacto poteft. Quacumque ratione placet, celeriter vobis vindicandum eft.

IV. Video duas adhuc effe fententias : unam D. Silani, qui cenfet, eos, qui hæc delere conati funt, morte effe multandos: alteram C. Cæfaris, qui mortis pœnam removet, cæterorum fuppliciorum omnes acerbitates amplectitur. 298 Uterque & pro fua dignitate, & pro rerum magnitudine in fumma feveritate verfatur. Alter eos, qui nos omnes, qui populum Romanum vitâ privare conati funt, qui delere imperium, qui populi Romani nomen extinguere, punctum temporis frui vitâ, & hoc communi fpiritu, non putat oportere atque hoc genus pœnæ fæpe in improbos cives in hac republica effe ufurpatum recordatur. Alter intelligit, mortem à diis immortalibus non effe fupplicii caufâ conftitutam: fed aut necessitatem naturæ, aut laborum ac miferiarum quietem effe. Itaque eam fapientes numquam inviti,