Imágenes de páginas
PDF
EPUB

tra Rempublicam in Etruria faucibus collocata: crefcit in dies fingulos hoftium numerus : eorum autem imperatorem caftrorum, ducémque hoftium, intra mania, atque adeo in fenatu videtis, inteftinam aliquam quotidie perniciem Reipublicæ molientem. Si te jam, Catilina, comprehendi, fi te interfici juffero: credo, erit verendum mihi, ne non hoc potius omnes boni 181 ferius à me, quàm quifquam crudelius, factum effe dicat. Verum ego hoc, quod jampridem faEtum effe oportuit, certa de caufa nondum adducor ut faciam. Tum denique interficiere, cùm jam nemo tam improbus, tam perditus, tam tui fimilis inveniri poterit, qui id non jure faEtum effe fateatur. Quamdiu quifquam erit, qui te defendere audeat, vives: & vives ita ut nunc vivis, multis meis, & firmis præfidiis obfeffus , ne commovere te contra Rempublicam poffis: multorum te etiam oculi & aures non fentientem, ficut adhuc fecerunt, fpeculabuntur atque cuftodient.

III. Etenim quid eft, Catilina, quod jam amplius expectes, fi neque nox tenebris obscurare (1) cœtus nefarios, nec privata domus pa

(1) Obfcurare cœtus nefarios, &c.] L'édition de 1474. a captus, auffi-bien que la plufpart des manufcrits. Mais cœtus me paroît mieux convenir ici. La même édition porte, Voces conjurationis tua. Ce que Grævius, fur l'autorité de fes manufcrits, a préféré à vocem avec raison. Le faux Porcius Latro, ch.15. de fa Déclamation contre Catilina, a eu fans doute cet endroit en vue, quand il a dit, parlant de la maifon de Læca: Quæ fcilicet voces

182 rietibus continere vocem conjurationis tuæ poteft? fi illuftrantur, fi erumpunt (2) omnia?

conjurationis tutiffimè continere poffet.

(2) Si illuftrantur, fi erumpunt omnia?] L'édition de 1474 eft conforme. J'avois d'abord crû, qu'il falloit préférer, fi luftrantur, comme femble l'avoir lû Nonius Marcellus, qui, pourtant, me paroit s'être trompé dans la fignification de ce mot. Car c'est un terme de chaffe, dérivé de luftra, qui fignifie les réduits des bêtes fauvages. Ainfi luftrare eft la même chofe que investigare, dont Cicéron fe fert ci-après au commencement de la quatrième Catilinaire. Gratius, Cyneg.

221.

Pafcua.

Luftrat per nota ferarum

Dans la Déclamation contre Catilina, ch. 33ÿ cette même expression est employée avec grace: Diximus ingenii Catilinæ miros, atque occultiffimos effe receffus, nec qui cognofci, feu perluftrari facillimè poffent.

Cependant, après y avoir fait de nouvelles réflexions, je fuis perfuadé qu'il ne faut rien changer, non feulement à cause de l'autorité des Grammairiens Charifius, & Dioméde, Pag. 201. & 387. edit. Putfch. qui ont lû cet endroit, comme on le lit aujourd'hui; mais encore parce que Cicéron dans ces mêmes Oraifons s'eft fervi plufieurs fois du verbe illuftrare, pour marquer qu'il avoit mis dans un plein jour la conjuration de Catilina. Il dit en effet fur la fin de cette harangue : Catilina profectione, omnia patefacta, illuftrata &c.

Muta jam (3) iftam mentem, mihi crede; oblivifcere cædis, atque incendiorum. Teneris undique; luce funt clariora nobis tua confilia omnia: quæ etiam mecum licet recognofcas. Meminiftine, me ante diem XII. Kal. Novembris dicere in fenatu, certo die fore in armis, qui dies futurus effet in ante diem VI. Kal. Novembris, C. Mallium, audaciæ fatellitem atque adminiftrum tua? Num me fefellit, Catilina, non modò res tanta, tam atrox, tam incredibilis ; verùm id quod multo magis eft admirandum, dies? Dixi ego idem in fenatu, cædem te optimatum contuliffe in ante diem V. Kalend. Novembris : tum cum multi (4) principes civitatis

[ocr errors]

Et au commencement de fon Oraison III. Quæ in Senatu illuftrata, patefacta, compertaque funt per me. Ce qu'il répéte encore deux autres fois dans les ch. 8, & 9.

(3) Muta jam iftam mentem &c.] L'édition de 1474 porte: Muta iftam mentem. Et un peu après : Quæ jam mecum licet recognofcas, Ce qui me paroît préférable, auffi-bien que la fuite, telle qu'elle eft rapportée en deux endroits de Prifcien, lib. XVIII, pag. 1184, & 1210, en cette forte: Meminiftine me in ante diem XII. Kalendarum Novembrium dicere in Senatu, fore in armis certo die, qui dies futurus effet iu ante diem VI. Kalendarum Novembrium, C. Mallium, &c. J'écris Mallium, fuivant Muret, & Lipfc.

(4) Tum, cum multi principes,&c.] Ilya dans l'édition de 1474: Quum tamen multi,&c. Tout ce paffage eft affez embarraffé, & deviendroit net, fi on le lisoit ainfi, en changeant la

Roma, non tam fui confervandi, quàm tuorum confiliorum reprimendorum caufa profugerunt. Num infitiari potes, illo ipfo die te meis præfi diis, mea diligentia circumclufum, commovere te contra Rempublicam non potuiffe; cùm tu difceffu ceterorum, noftra tamen, qui reman183 fiffemus, cæde contentum te effe dicebas? Quid? cum tu te Prænefte Kalendis ipfis Novembris occupaturum nocturno impetu effe confideres: fenfiftine illam coloniam meo juffu, meis præfidiis, cuftodiis, vigiliifque effe munitam ? Nihil agis, nihil moliris, nihil cogitas, quod ego non modò audiam, fed etiam non videam, planéque fen

tiam.

:

IV. Recognofce mecum tandem illam fupericrem noctem jam intelliges multo me vigilare acrius ad falutem, quàm te ad perniciem Reipublica. Dico te priori nocte veniffe inter (1) falcarios, non agam obfcurè, in M. Lecce do

ponctuation, & une feule lettre : Tum, quum multi principes civitatis Roma, non tam fui confervandi, quàm tuorum confiliorum reprimendorum caufa profugerent, num infitiari pates, &c.

Un de mes amis croit qu'il vaudroit mieux effacer la particule, cùm, qui pourroit bien être née de la répétition du tum, qui pré

céde.

(1) Inter Falcarios.] C'est-à-dire, in locum, ubi funt Falcarii, s'il en faut croire Prifcien, lib. XVIII, p. 1181. L'Auteur de la Déclamation contre Catilina a omis cette circonftance. Mais il nous apprend en revanche, ch. 15, que la maifon de Læca (car c'eft ainfi qu'il faut

[ocr errors]

mum conveniffe eodem complures ejufdem amentia, fcelerifque focios. Num negare audes? quid taces? convincam, fi negas. video enim 18 effe hic in Senatu quofdam qui tecum unà fuerunt. O dii immortales! ubinam gentium fumus? in qua urbe vivimus? quam Rempublicam habemus? Hic, hic funt, noftro in numero, P. C. in hoc orbis terræ fanctiffimo gravif

écrire ce nom, fuivant les Médailles) étoit dans un quartier de Rome fort écarté, & qu'elle étoit environnée d'arbres, conftipata multitudine arbufcularum. Il ajoûte, qu'elle étoit très-propre, non feulement à cacher une confpiration, mais encore à faire amas des armes néceffaires pour l'éxécuter. Cela me fait juger, qu'inter Falcarios, c'est comme fi nous difions, dans la rue des Fourbisseurs. En effet, dans les anciennes Glofes Grecques, & Latines, Falcarius eft expliqué, Apeжavonoids, aufi bien que Δρεπανοφόρος. Et Falx eft non feulement ce que nous appelons une faux, mais encore cette efpèce d'épée, ou de fabre, dont le nom le plus ordinaire étoit Sica, & qui apparemment fe recourboit, à peu près comme une faux. Juvénal en parle, Sat. VIII,

201.

Nec clypeo Gracchum pugnantem, aut falce

fupina.

Sur quoi l'ancien Scholiafte dit: Thracum armatura intelligenda eft, quibus proprium telum fica eft. Les mêmes Glofes, que j'ai citées : Sica, θρακικον ξιφὸς ἐπικαμπές. Helychius : Ξιφοδρέπανον, ἠλεγομθρη Α'ρπη, ὅπλον. Et de là vient, que les Gladiateurs, qui fe fer

« AnteriorContinuar »