nititur ruere in caliginem exteriorem, cùm | bus turgida, augetur fummo incremento! folicitudo nocens, afpirationibus terreftri- Hic Boëtius olim non impeditus cœlo pa NOTE. 3. In externas ire tenebras. ] Licet quædam menti noftræ infita vel potiùs innata fit cognitio, quòd tamen mens cadem finita fit fuifque perturbationibus obnoxia, proptereà duplici fubjacet tenebrarum generi, domeftico videlicet & externo. Domefticæ tenebræ verfantur in ignoratione eorum, quæ nec poffumus nec debemus cognofcere: de his tenebris vulgo dicitur, Nefcire quadam magna pars fapientia. Externæ verò tenebræ funt ignorantia corum, quæ cùm poffimus debeamufque cognofcere, perturbationibus obcecati nefcimus: fic quidam in fummâ fui Deique ignoratione verfantes, quas cogitationes in folum Deum conferre deberent, has in res creatas conferunt. Ut autem cæteris perturbationibus, fic nimiâ præfertim rerum caducarum folicitudine obcæcamur: unde nunc mens humana dicitur in externas, ire tenebras, quoties in immenfum ejufmodi cura crefcit. Cùm porrò eadem mens humana ex ignoratione illâ in errorem, ex errore in vitium, ex vitio in pœnas æternas lapfa cadat, propterea auctor nofter hæc fcribens potuit ea cogitare quæ referuntur Matthæi 22. ligatis manibus & pedibus ejus, mittite cum in tenebras exteriores: ubi S. Gregor, interiores tenebra, ait, funt cacitas cordis: exteriores tenebra, aterna damnationis nox. 4. Aucta terrenis flatibus. ] Voluptate nimirum, & hominum, quibufcum vivimus, exiftimatione, quibus, ut ignis flatibus, noftra perturbatio alitur. Nimirum cùm mens humana conjungatur primum quidem cum corpore, deinde cum illis five rebus five perfo nis, quibus prima illa conjunctio videtur fervari, propterea hæc rerum caducarum cura, agente corpore, nafcitur, agentibufque cum rebus tum perfonis corroborata crefcit: res quidem agunt fuo contactu: perfonæ verò fuâ de rebus iftis exiftimatione, quam exemplo demonftrant: fed hâc crefcente curâ minuitur virtus mentis: unde divinus præceptor Chriftus Matth. 6. hanc folicitudinem pluribus confutat argumentis, fummam Dei providentiam commendaturus: unde S. Paul. ad Philip. Petrus cp. 1. c. 5. omnem, ait, folicitu 4. nihil, inquit, foliciti fitis: unde S. dinem veftram projicientes in Deum : quoniam ipfi cura eft de vobis quibus pofitis nihil mirum, fi hæc cura hîc dicatur noxia. 6. Hic quondam ] Boëtius. Nimirum: à quæftione infinitã, quam Græci fé'σty appellant, ad definitam controverfiam, quam iidem dicunt to progreffa Philofophia, commendat eam, quæ quondam fuit in Boëtio, rerum naturalium notitiam, præfentem ejufdem ignorationem ftatim dictura. Præterita. autem Boëtij notitia, ut nunc dicitur, magna fuit tam de coelo, quàm de terrâ. Primùm enim Boëtius coeli fciens, cognovit 1. folem, lunam, & stellas 2. Ventos, qui à fideribus velut effectus à caufis oriuntur 3. Spiritum Univerfi, à quo, velut à causâ ipfa fidera moventur. Deinde verò idem Boëtius terræ fciens, cognovit varias anni tempeftates 1. vernam, 2. autumnalem variafque naturæ caufas. Hinc idem Boëtius nunc dicitur liber cælo aperto; quatenus ejus mens, veluti excullo C Suetus in ætherios ire meatus, Cernebat rofei lumina Solis, Vifebat gelidæ fidera Lunæ, 10. Et quæcumque vagos ftella recurfus Exercet, varios flexa per orbes, Comprenfam in numeris victor, habebat. INTERPRETAT LO. tente, folitus fuâ cogitatione adfcendere | da, & quotquot ftella habent reverfiones ad regiones cæleftes, afpiciebat radios Solis errantes,converfa per circuitus diverfos, has purpurei, intuebatur formam Luna frigi- | fummâ collectas peritus tenebat. NOTE. : corporis jugo factoque fibi per abditas bâ diftinguitur: fic enim eleganter diipfius ætheris plagas itinere cogita- citur: & habet fua fidera tellus fidus tione non modò attingit, fed ctiam quippe dicitur ab dos forma five spepervadit cœlum: quare additur, Sue-cies, Spirituin, mutato, quod ratus in atherios ire meatus. Quæ omnia feorfum exponenda. 8. Cernebat rofei lumina Solis. ] I. Boëtius cognovit folem; cujus doctrina, ut & fequentium melior teftis effe non poteft, quàm ipfe Boëtius de fe fub perfonâ Philofophiæ locutus. Sol, autem, inquit Tullius 1. de nat. Deor. dictus eft, vel quia folus ex omnibus fideribus eft tantus: vel quia cùm exortus eft, obfcuratis cateris fideribus folus apparet: quare qui hujus fideris naturam perfpe&tam habuerit, hic in cogitatione rerum cæleftium verfatiffimus haberi poteft. 9. Vifebat gelida fidera Luna ] II. Boëtius cognovit lunam: ficut ipfe etiam teltatur. Luna, autem, inquit Tullius 2. de nat. De. à lucendo nominata: ea eft enim Lucina: itaque ut apud Gracos Dianam eamque Luciferam, fic apud noftros Lucinam in pariendo invocant, qua eadem Diana. Scilicet ut fol per diem folus, fic luna per noctem fola lucere videtur, unde vocatur noctiluca: unde etiam ejus notitia magnam aftrologiæ Boëtij affert acceffionem. Sed cur Philofophia hic vocat fidera luna? cùm luna unica fit, fidus autem videatur fignum ex pluribus ftellis compofitum, ut Aries, Andromeda, &c. quia inquam fidus dicitur corpus omne, quod fplendidâ suâ formâ à communi cæterorum tur rum non eft. Cur verò luna vocatur gelida? nifi quod Luna præeft nocti, quæ, abfente fole, vicino die eft frigidior. 10. Et quacumque vagos fella recurfus. 111. Boetius, fe etiam tefte, cognovit pariter ftellas: non folùm quod fpectat earum qualitatem, quod magnum effet; verum etiam, quod majus eft, quod attinet ad earumdem quantitatem. Stella autem duplicis funt generis, nempe inerrantes, & vagæ, Stella inerrantes, que vulgo dicuntur fixa, funt fidera lucida, quæ eandem inter fe diftantiam, sensu arbitro, femper fervare videntur: hæ autem ftellæ innumerabiles funt: unde Genef. 15. Numera fteas, fi potes, & S. Aug. 16. de civ. Dc 23. nec, inquit, omnes eas videri poffe credendum eft: nam quanto quifque acutiùs intuetur, tanto plures videt: quin omnes Philofophi fatentur in lacteâ viâ innumeram effe ejufmodi ftellarum multitudinem: quare hanc multitudinem perfpectam habere non potuit Boëtius, Stellæ autem vaga, quæ vulgo dicuntur planeta, funt fidera opaca, quæ invicem modò accedunt, modò recedunt: quare inter illa Sol, ut pote fidus lucidum, à recentioribus Philofophis non recenfetur. Illi verò planeta alij funt majores, qui palam ante oculos omnium verfantur, nempe Saturnus, Jupiter, Mars, Venus, Mercurius, Luna: Quinetiam cauflas, unde fonora Flamina follicitent æquora Ponti; 15. Quis volvat stabilem fpiritus orbem, INTERPRETATIO. Praterea confueverat inquirere cauffas, maris aquatam, eafque reddere: non sequibus venti frementes turbent planitiem j.cus ac quifnam spiritus convertat cœlum NOTE. & hos numero comprehendere potuit Boë- fed fæpius in mari. Alter ventus fit tius alij funt minores, qui non nifi vaporibus à fole per aëra rarefcentibus, fummo cum labore animadvertuntur: quemadmodum videmus ventum fieri quales funt prope Saturnum, Jovem, in pomo, ligno viridi, & vulgato vase, & Martem, qui propterea dicuntur Sa- quod Æolipilam vocant, dum hæc igni tellites Saturni, Jovis, & Martis. Imò, admoventur. Atqui Boëtius cognitis ut cum Senccâ loquar, multi præter fideribus præfertim verò fole, cjufmodi hos per fecretum eunt, nunquam hu- ventorum caufas cognovit : quandoquimanis oculis euntes: Neque enim om- dem fole movente aliquando fit, ut aut nia Deus humanis oculis nota fecit. nubes corruat, aut vapor rarefcat per Quod tandem Philofophia hic non lo- aëra, quod cùmfrequentiùs contingat quatur nifi de planctis, iifque majori in marí quam in terris propter majobus vel ex eo patet quod dicat has ftel- iem aut iubium imminentium aut valas vagos recurfus exercere; quatenus re- Forum exurgentium copiam, idcirco currendo ab eo quod primum tenue-fonora flamina nunc perhibentur aquora runt iter, recedunt, & varios per orbes flecti, quatenuus fui funt fingulis, quos animadvertimus, planetis circuitus. Denique victor idem eft quod voti compos: fic enim, auctore Servio, intelligendus eft Virgil. 3. Georg. v. 8. Tentanda via eft, quâ me quoque poffim Tollere humo, victorque virûm volitare per ora. 13. Vnde fonora flamina.] IV. Boëtius fe quoque fatetur cognoviffe ventorum caufas. Ventus enim generatim eft motus aëris huc & illuc effluentis: hinc ventus Scaligero de cauf. 1. 1. c. 67. pluribufque aliis dicitur à veniendo; quod venire fit moveri, ventus autem aëris motus. At ventus duplicis eft generis pro duplici modo, quo aër huc illucque effluere poteft. Alter ventus fit nube corruente, non fecus ac videmus cafu arboris, turris, aut cujufdam alterius ingentis corporis ventum excitari, nimirum, propter illum corporum motorum circuitum, fine quo nullus in mundo fieri poteft motus. Hoc modo oriuntar tempeftates fæpe quidem in terris, Ponti follicitare: mare enim appellatur & aquor & Pontus: aquor quidem, quòd aqua fuperficies æquatis undique ponderibus, planiffima fit: unde Tullius 2. Acad. qq. Quid tam planum videtur, inquit, quàm mare? ex quo etiam aquor illud poëta vocant. Pontus verò, fi quibufdam credamus, ab Euxino: nifi tamen ipfe Euxinus dicatur Pontus, ex eo quod mare omne nominatur Pontus, fortè à novos labor, quoniam plenum eft laboris. Virgil. Ecl. 9. v. 57. Et nunc omne tibi stratum filet aquor, &· Ex quibus patet quàm ingeniosè venti dicantur follicitare five turbare aquora Ponti: cum æquor propriè non tam mare notet, quam ejus planitiem, quæ flantibus ventis turbatur. 15. Quis volvat ftabilem fpiritus orbem. ] V. Boëtius addit fe cognoviffe illum Univerfi fpiritum, quem Plato, Vel cur Hefperias fidus in undas INTERPRETATIO. conftans, aut quare aftrum in aquas vef- [ pureo; quid moderetur dies tranquillos Ve pertinas lapfurum emineat ab oriente pur- ris, ut decoret terras floribus purpureis : NOTE. cantur. Deinde caufa eft cur fidera oriantur & occidant; ficut enim nàvis ab eâ, quâ circunfunditur, aquâ abripitur, ita fidera, præfertim opaca, cujufmodi funt Planetæ, & Cometa, ab co quo circunfunduntur, fpiritu converti poffunt. Poëtæ autem ortum obitumque aftrorum defcribentes, hæc & ab aquis emergere, & in aquas peracto curfu reverti fingunt: fic aiunt: Eois qua Sol exurgit ab undis. Sefe alto quà gurgite tollunt Solis equi. Croccum linquens aurora cubile. Ruit Oceano nox. Sol quoque exoriens & cùm fe condet in undas &c. iidemque aquas illas in quas fidera fe condunt, vocant Hefperias ab câ ftellâ quæ vocatur Hesperus : infima enim, inquit Tull. 2. de nat, D. quinque errantium terraque proxima ftella Ve neris qua owsobeys Grace, Lucifer Latinè dicitur, cùm antegreditur folem: cùm fubfequitur autem, Hesperus. Unde Virgil, 10. v. 77. Terrenique bebetant artus, moribunda-Ecl. que membra Hinc metuunt cupiuntque, dolent, gaudentque: nec auras Refpiciunt, claufa tenebris & carcere caco. Hinc Philofophia nunc docet fpiritum illum volvere ftabilem orbem & caufam effe non folùm cur fidera oriantur & occidant, verùm etiam cur rutilus fit eorumdem ortus. Primùm quidem wolvit ftabilem orbem: quia convertit cœlum, quod cùm eâdem femper magnitudine, figurâ, & motione, fenfu judice, afficiatur, idcirco dicitur ftabile: :propterea enim terra ipfa, mare, & aër, in quibus tamen magna eft formarum viciffitudo, stabilia corpora vo Ite domum fatura, venit Hesperus, ite capella. Denique idem fpiritus efficere poteft cur ortus fiderum fit rutilus, deníando fcilicet vel relaxando nubes, quibus, lumine variè modificato, varij exhibcri poffunt colores. 18. Quid Veris.] VI. Boëtius fubjungit fc tempeftatem vernam cognoville. Ver, ut ait Varro 1. 4. de 1. I, fic dicitur, quòd tum virere incipiunt virgulta ac vertere se tempus anni, nifi quod lones dicunt Bup, Tempus omnibus notum, quod hic commendatur cùm à propriâ ratione, tùm ab effectibus fuis. A propriâ quidem ratione, quæ in hôc verfatur quòd Yer fit placida tempe 20. Quid dedit ut pleno fertilis anno INTERPRETATIO. Quid fecit, ut autumnus abundanter fee-fas diverfas referre. Ille, inquam, Boëcundus inftillet vinum racemis tumidis, tius cœli quondam terrarumque perifuetus fcrutari, & occulta Natura cauf- tus, NOTE. ftas, fole nimirum tunc dies noctibus æquante: unde dicitur: Quid veris plaeidas temperet horas: ab effectibus verò nempe à floribus, quibus moderata illa anni tempeftas terram ornat, quique, quòd rofarum colores referant, vocantur rofei ut eleganter explicat Virgil. 2. Georg. v. 123. Ver adeo frondi nemorum, ver utile Syl vis: Vere tument terra, & genitalia femina pofcunt, &c. 20. Quid dedit ut autumnus. ] VII. Boëtius concludit fe pariter cognoviffe autumnum. Autumnus autem five ut nonnulli fcribere malunt, AuAumnus, quibufdam, referente Fefto, fic appellatur, quòd tunc maximè augeantur hominum opes, coactis agrorum fructibus: unde Virgil. 2. Georg. N. 520. Glande fues lati redeunt: dant arbuta Orator. 1. de nat. D. eft fpeculator venatorque natura. 23. Natura varias reddere caufas] Natura à nafcor dicitur, ut quos à qua: quare Natura, in genere caufæ efficientis, eft caufa, à quâ res, præfertim fenfilis, nafcitur: in genere verò formæ, Natura dicitur infita cujuflibet corporis forma, quâ illud à cæteris diftinguatur. Sic conciliari poffunt difcrepanes Philofophorum opiniones: Namque, inquit Tullius 2. de nat. D. alij naturam cenfent effe vim quamdam fine ratione cientem motus in corporibus neceffarios: alij autem vim participem rationis atque ordinis... Sunt autem qui omnia natura nomine appellent, ut Epicurus qui ita dividit omnium, qua fint, naturam effe corpora & inane, quaque his accidant. Scilicet natura in genere caufæ, duplex eft, nimirum prima, nempe Deus, cujus folertiam, inquit idem orator ibid. nulla ars, nulla manus, nemo opifex confeEt varios ponit fætus autumnus: & altè qui poffit imitando: & fecunda, videliMitis in apricis coquitur vindemia faxis. cet quoddam corpus divinitus motum: Unde etiam Autumnus nunc à Philo-hoc enim vis eft fine ratione ciens motus fophiâ dicitur pleno fertilis anno gravidis in reliquis corporibus neceffarios. At natuinfluere uvis: Plenus enim hic idem quodra in genere formæ, eft unumquodque refertus: ficut Virgil. 2. Georg. v. 4. Huc pater, o Lenae: tuis hic omnia plena corpus, & fi ita placet Epicuro, atomi & inane. Quicquid fit, non agitur hîc nifi de natura, in genere formæ. Hxc autem natura obfcura quidem eft, fed Floret ager, pumat plenis vindemia la-fuas habet caufas, quibus ut Phyfici tumno bris: Influere verò idem quod abundare: fi cut Seneca ait fortuna influentis dona. 22. Rimari. ] Perfcrutari, penitus inquirere qui enim naturæ caufas penitus inquirit, is inftar canis venatici omnia debet luftrare: unde Phyficus, inquit ftudent inquirendis, fic inquifivit eas, invenitque Boëtius. Hæc, inquam, natura obfcura eft: quia non generali duntaxat, fed fingulari debet percipi cogitatione, quæ utpote ab infinitis propemodum adjunctis pendens, difficillimè obtineri poteft Suas tamen na |