VIII. Hæc fi tecum, ut dixi; patria lo quatur, nonne impetrare debeat, etiam fi vim adhibere non poffit ? Quid? quòd tu te ipfe in custodiam dedisti? Quid? quòd, vitandæ fufpicionis causâ, apud M. Lepidum te habitare velle dixifti? a quo non receptus, etiam ad me venire aufus es: atque, ut domi meæ te affervarem, rogafti. Cùm à me quoque id refponfum tuliffes, me nullo modo poffe iifdem parietibus tutò effe tecum, qui magno in periculo effem, quòd iifdem manibus contineremur, ad Q. Metelhum prætorem venifti. A quo repudiatus, ad fodalem tuum virum optimum, M. Marcellum demigrasti: quem 227 tu videlicet & ad cuftodiendum te, diligentiffimum, & ad fufpicandum, fagaciffimum, & ad vindicandum fortiffimum fore putasti. Sed quàm longè videtur a carcere atque a vinculis abeffe debere, qui fe ipfum jam dignum cuftodiâ judicaverit? Quæ cùm ita fint, Catilina, dubitas, fi hic morari æquo animo, non potes, abire in aliquas terras, & vitam iftam multis fuppliciis juftis debitifque ereptam, fugæ folitudinique mandare? Refer, inquis, ad fenatum (id enim poftulas ) &, fi hic ordo placere fibi decreverit, te ire in exsilium, obtemperaturum te effe dicis. Non referam id, quod abhorret a meis moribus : & tamen faciam ut intelligas, quid hi de te fentiant. Egredere ex urbe, Catilina: libera rempublicam metu: in exsilium, fi hanc vocem exfpectas, proficifcere. Quid eft, Catilina? ecquid attendis, ecquid animadvertis horum filentium? Patiuntur tacent. Quid exfpectas auctoritatem loquentium, quorum vo

luntatem tacitorum perfpicis? At fi hoc idem huic adolefcenti optimo, P. Sextio, fi fortiffimo viro, M. Marcello dixiffem : jam mihi confuli hoc ipfo in templo, jure optimo fe-228 natus vim & manus intuliffet. De te autem, Catilina, cùm quiefcunt, probant : cùm patiuntur, decernunt: cùm tacent, clamant. Neque hi folùm, quorum tibi auctoritas eft videlicet cara vita viliffima : fed etiam illi equites Romani, honeftiffimi atque optimi viri, cæterique fortiffimi cives, qui circumftant fenatum; quorum tu & frequentiam videre, & ftudia perfpicere, & voces paulò antè exaudire potuifti: quorum ego vix abs te jamdiu manus ac tela contineo: eofdem facilè adducam, ut te hæc, quæ jampridem vaftare ftudes, relinquentem, ufque ad portas profequantur.

IX. Quanquam quid loquor? te ut ulla res frangat? tu ut unquam te corrigas? tu ut ullam fugam meditere? ut ullum tu exsilium cogites? utinam tibi iftam mentem dii immortales donarent! Tametfi video, fi meâ voce 229 perterritus ire in exsilium animum induxeris, quanta tempeftas invidiæ nobis; fi minùs in præfens tempus, recenti memoriâ fcelerum tuorum; at in pofteritatem impendeat. Sed eft mihi tanti, dummodò ifta privata fit calamitas, & a reipublicæ periculis fejungatur. Sed tu ut vitiis tuis commoveare, ut legum pœnas pertimefcas, ut temporibus reipublicæ concedas, non eft poftulandum. Neque enim is es, Catilina, ut te aut pudor a turpitudine, aut metus a periculo, aut ratio a furore revocarit. Qamobrem, ut fæpe jam dixi, proficif

cere ac, fi mihi inimico, ut prædicas, tuo conflare vis invidiam; rectà perge in exsilium: vix feram fermones hominum, fi id feceris: vix molem iftius invidiæ, fi in exsilium ieris juffu confulis, fuftinebo. Sin autem fervire meæ laudi & gloriæ mavis: egredere cum impor230 tuna fceleratorum manu: confer te ad Mallium concita perditos cives : fecerne te a bonis infer patriæ bellum; exulta impio latrocinio, ut a me non ejectus, ad alienos; fed invitatus, ad tuos iffe videaris. Quanquam quid ego te invitem, a quo jam fciam effe præmillos, qui tibi ad forum Aurelium præftolarentur armati? fciam pactam & conftitutam effe cum Mallio diem? a quo etiam aquilam illam argenteam, quam tibi, ac tuis omnibus perniciofam effe confido & funeftam futuram, cui domi tuæ facrarium fcelerum tuorum conftitutum fuit, fciam effe præmiffam? Tu ut illâ diutiùs carere poffis , quam venerari, ad cædem proficifcens, folebas? a cujus altaribus fæpe iftam dexteram impiam, ad necem civium tranftulifti ?

231

X. Ibis tandem aliquando, quò te jampridem tua ifta cupiditas effrenata ac furiofa rapiebat. Neque enim tibi hæc res affert dolorem, fed quamdam incredibilem voluptatem. Ad hanc te amentiam natura peperit, voluntas exercuit, fortuna fervavit. Numquam tu non modò otium, fed ne bellum quidem, nifi nefarium concupifti. Nactus es ex perditis, atque ab omni non modò fortuna, rùm etiam fpe derelictis, conflatam improborum manum. Hic tu quâ lætitiâ perfruêre? quibus gaudiis exultabis? Quanta in voluptate

ve

bacchabere, cùm in tanto numero tuorum neque audies virum bonum quemquam, neque videbis? Ad hujus vitæ ftudium meditati illi funt, qui feruntur, labores tui: jacêre humi, non modò ad obfidendum ftuprum, verùm etiam ad facinus obeundum: vigilare, non folùm infidiantem fomno maritorum, verùm etiam bonis occiforum. Habes ubi oftentes illam præclaram tuam patientiam famis, fri-232 goris, inopiæ rerum omnium: quibus te brevi tempore confe&tum effe fenties. Tantum profeci tum, cùm te a confulatu repuli, ut exul potiùs tentare, quàm conful vexare rempublicam poffes: atque ut id, quod effet a te fceleratè fufceptum latrocinium potiùs,

quàm bellum nominaretur.

XI. Nunc, ut a me, P. C. quamdam propè juftam patriæ querimoniam detefter ac deprecer percipite, quæfo, diligenter, quæ dicam, & eá penitus animis veftris mentibufque mandate. Etenim fi mecum patria, quæ mihi vitâ meâ multò eft carior, fi cuncta Italia, fi omnis refpublica loquatur: M. Tulli, quid agis? tune eum, quem effe hoftem comperifti: quem ducem belli futurum vides: quem exfpectari imperatorem in caftris hoftium fentis, auctorem fceleris, principem conjurationis, evocatorem fervorum, & civium perditorum, exire patieris, ut abs te non emiffus 233 ex urbe, fed immiffus in urbem effe videatur? Nonne hunc in vincula duci, non ad mortem rapi, non fummo fupplicio mactari imperabis? Quid tandem impedit te? mofne majorum? at perfæpe etiam privati in hac republica perniciofos cives morte multarunt. An

leges, quæ de civium Romanorum fupplicio rogatæ funt? at numquam in hac urbe ii, qui a republica defecerunt, civium jura tenuerunt. An invidiam pofteritatis times? præclaram verò populo Romano refers gratiam, qui te, hominem per te cognitum, nullâ commendatione majorum, tam maturè ad fummum imperium per omnes honorum gradus extulit, fi propter invidiam aut alicujus periculi metum, falutem civium tuorum negli234 gis. Sed, fi quis eft invidiæ metus, num eft vehementiùs feveritatis ac fortitudinis invidia, quàm inertiæ ac nequitiæ pertimefcenda? An, cùm bello vaftabitur Italia, vexabuntur urbes, tecta ardebunt: tum te non exiftimas invidiæ incendio conflagraturum?

XII. His ego fanctiffimis reipublicæ vocibus, & eorum hominum, qui idem fentiunt, mentibus, pauca refpondebo. Ego, fi hoc optimum factu judicarem, P. C. Catilinam morte multari : unius ufuram horæ gladiatori ifti ad vivendum non dediffem. Etenim, fi fummi viri & clariffimi cives, Saturnini & Gracchorum, & Flacci, & fuperiorum complurium fanguine non modò fe non contamimarunt fed etiam honeftarunt: certè verendum mihi non erat, ne quid, hoc parricida civium interfecto, invidiæ mihi in pofterita235 tem redundaret. Quòd fi ea mihi maximè impenderet; tamen hoc animo femper fui, ut invidiam virtute partam, gloriam non invidiam putarem. Quanquam nonnulli funt in hoc ordine, qui aut ea, quæ imminent, non videant; aut ea, quæ vident, diffimulent: qui fpem Catilinæ mollibus fententiis aluerunt, con