lui, murus intereft, non timeo: de his, qui diffimulant, qui Romæ remanent, qui nobiscum funt, nihil dicimus? Quos quidem ego fi ullo modo fieri poffet non tam ulcifci ftudeo, quàm fanare, & ipfos placare reipublicæ. Neque, id quare fieri non poffit, fi me audire yolent, intelligo. Exponam enim vobis, Quirites, ex quibus generibus hominum ifte copiæ comparentur: deinde fingulis medicinam confilii atque orationis meæ, fi quam potero, afferam. Unum eft eorum,254 qui magno in ære alieno, majores etiam poffeffiones habent: quarum amore adducti diffolvi nullo modo poffunt. Horum hominum fpecies eft honeftiffima: funt enim locupletes voluntas verò, & caufa impudentiffima. Tu agris, tu ædificiis, tu argento, tu familiâ, tu rebus omnibus ornatus & copiofus fis: & dubites de poffeffione detrahere, acquirere ad fidem? Quid enim exfpectas? Bellum? quid? ergo in vaftatione omnium tuas poffeffiones facrofanctas futuras putas? An tabulas novas ? errant, qui iftas à Catilina exfpectant, Meo beneficio tabulæ novæ proferentur, verùm auctionaria. Neque enim ifti, qui poffeffiones habent, alia ratione ulla fal- 255 vi effe poffunt, Quod fi maturiùs facere voluiffent, neque id quod ftultiffimum eft) certare cum ufuris fructibus prædiorum ; & locupletioribus his, & melioribus civibus uteremur, Sed hofce homines minimè puto per timefcendos, quòd aut deduci de fententia pof funt; aut, fi permanebunt, magis mihi videntur vota facturi contra rempublicam quàm arma laturi.

IX. Alterum genus eft eorum, qui quanquam premuntur ære alieno, dominationem tamen exfpectant rerum potiri volunt: honores, quos quietâ republicâ desperant, perturbatâ confequi fe poffe arbitrantur. Quibus hoc præcipiendum videtur, unum fcilicet & idem, quod cæteris omnibus, ut defperent, fe id, quod conantur, confequi poffe. Primùm omnium me ipfum vigilare, adesse, providere reipublicæ deinde magnos animos effe in bonis viris, magnam concordiam, maximam multitudinem, magnas præterea militum copias deos denique immortales huic in256 victo populo, clariffimo imperio, pulcherrimæ urbi contra tantam vim fceleris, præsen, tes auxilium effe laturos. Quòd fi jam fint id, quod cum fummo furore cupiunt, adepti; num illi in cinere urbis, & fanguine civium quæ mente confcelerata ac nefaria concupierunt, fe confules, ac dictatores, aut etiam reges fperant futuros? Non vident id fe cupere, quod fi adepti fuerint, fugitivo alicui, aut gladiatori concedi fit neceffe? Tertium genus eft ætate jam affectum, fed tamen exercitatione robuftum quo ex genere eft ipfe Mallius cui nunc Catilina fuccedit. Hi funt homines ex iis coloniis " quas Fefulis Sylla conftituit; quas ego univerfas, civium effe optimorum, & fortiffimorum virorum

fentio fed tamen hi funt coloni, qui fe infperatis repentinifque pecuniis fumptuofiùs infolentiufque jactarunt. Hi dum ædificant, tanquam beati dum prædiis, lecticis, familiis 257 magnis, conviviis apparatis delectantur, in tantum æs alienum inciderunt, ut, fi falvi

effe velint, Sylla fit iis ab inferis excitandus. Qui etiam nonnullos agreftes, homines tenues atque egentes, in eamdem illam fpem rapinarum veterum impulerunt. Quos ego utrofque, Quirites, in eodem genere prædatorum direptorumque pono. Sed eos hoc moneo, definant furere, ac profcriptiones & dictaturas cogitare. Tantus enim illorum temporum dolor inuftus eft civitati, ut jam ifta non modò homines, fed ne pecudes quidem mihi paffuræ effe videantur.

X. Quartum genus eft fanè varium, & miftum, & turbulentum : qui jampridem premuntur; qui numquam emergent: qui partim inertiâ, partim malè gerendo negotio, partim etiam fumptibus, in vetere ære alieno vacillant: qui vadimoniis, judiciis, profcriptionibus bonorum 258 defatigati, permulti & ex urbe, & ex agris fe in illa caftra conferre dicuntur. Hofce ego non tam milites acres, quàm infitiatores lentos effe arbitror. Qui homines primùm fi ftare non poffunt, corruant: fed ita, ut non modò civitas, fed ne vicini quidem proximi fentiant. Nam illud non intelligo, quamobrem, fi vivere honeftè non poffunt, perire turpiter velint aut cur minore dolore perituros fe cum multis, quàm fi foli pereant, arbitrentur. Quintum genus eft parricidarum, ficariorum denique omnium facinoroforum : quos ego à Catilina non revoco. Nam neque divelli ab eo poffunt : & pereant fanè in latrocinio, quoniam funt ita multi, ut eos capere carcer non poffit. Poftremum autem genus eft, non folùm numero verùm etiam genere ipfo, atque vitâ: quod proprium eft

Catilinæ, de ejus delectu de ejus delectu, immo verò de complexu ejus, ac finu: quos pexo capillo 259 nitidos, aut imberbes, aut bene barbatos videtis: manicatis, & talaribus tunicis ; velis amictos, non togis: quorum omnis industria vitæ, & vigilandi labor in antelucanis cœnis expromitur. In his gregibus omnes aleatores, omnes adulteri, omnes impuri, omnes impuri, impudicique verfantur. Hi pueri tam lepidi ac delicati, non folùm amare, & amari, neque cantare faltare, fed etiam sicas vibrare, & fpargere venena didicerunt: qui nifi exeunt, nifi pereunt, etiamfi Catilina perierit, scitote hoc in republica feminarium Catilinarium futurum. Verumtamen quid fibi ifti miferi volunt? num fuas fecum mulierculas funt in caftra ducturi? quemadmodum autem illis carere poterunt, his præfertim jam noctibus? quo autem pacto illi Apenninum, atque illas pruinas ac nives. perferent? nifi idcirco fe faciliùs hiemem toleraturos putant, quòd nudi in conviviis faltare didicerunt. O bellum, magnoperè perti260 mescendum, cùm hanc fit habiturus Catilina fcortorum cohortem prætoriam!

XI. Inftruite nunc, Quirites contra has: tam præclaras Catilinæ copias veftra præfi-. dia, veftrofque exercitus: & primùm gladiatori illi confecto & faucio, confules, imperatorefque veftros opponite: deinde contra illam naufragorum ejectam ac debilitatam manum, florem totius Italiæ ac robur educite. Jam verò urbes coloniarum ac municipiorum. refpondebunt Catilinæ tumulis filveftribus, Neque verò cæteras copias, ornamenta, præfidia veftra, cum illius latronis inopia atque

egeftate conferre debeo. Sed, fi, omiffis his rebus omnibus, quibus nos fuppeditamus, eget ille, fenatu, equitibus Romanis, populo, urbe, ærario, vectigalibus, cunctâ Italiâ, provinciis omnibus, exteris nationibus: fi inquam, his rebus omiffis, ipfas caufas, quæ inter fe confligunt, contendere velimus; ex eo ipfo 261 quàm valdè illi jaceant, intelligere poffumus. Ex hac enim parte pudor pugnat, illinc petulantia hinc pudicitia, illinc ftuprum : hinc fides, illinc fraudatio: hinc pietas, illinc fcelus: hinc conftantia, illinc furor : hinc honeftas, illinc turpitudo: hinc continentia, illinc libido: denique æquitas, temperantia, fortitudo, prudentia, virtutes omnes, certant cum iniquitate cum luxuria, cum ignavia, cum temeritate, cum vitiis omnibus poftremò copiæ cum egeftate, bona ratio cum perdita, imens fana cum amentia bona denique fpes cum omnium rerum defperatione confligit. In hujufmodi certamine ac prælio, nonne, etiam fi hominum ftudia, deficiant, dii ipfi immortales cogent ab his præclariffimis virtutibus, tot & tanta vitia fuperari?

XII. Quæ cùm ita fint, Quirites, vos, quemadmodum jam anteà dixi, veftra tecta cuftodiis vigiliifque defendite: mihi, ut urbi fine veftro motu, ac fine ullo tumultu, fatis effet præfidii, confultum ac provifum eft. Coloni omnes municipefque veftri, certiores à me facti de hac nocturna excurfione Catilinæ, facilè urbes fuas, finefque defendent: gladiatores, quam fibi ille maximam manum, & certiffimam fore putavit, quanquam meliore 262