mifera; conjuges, liberofque veftros virginefque Veftales, ex acerbiffima vexatione; templa atque delubra, hanc pulcherrimam patriam omnium noftrûm ex fœdiffima flamma; totam Italiam ex bello & vaftitate eriperem: quæcumque mihi uni proponetur fortuna, fubeatur. Etenim, fi P. Lentulus fuum nomen, inductus à vatibus, fatale ad perniciem reipublicæ fore putavit: cur ego non læter meum confulatum ad falutem reipublicæ propè fatalem 294 extitiffe? 295 : II. Quare, P. C. confulite vobis, profpicite patriæ, confervate vos, conjuges, liberos, fortunafque veftras, populi Romani nomen falutemque defendite mihi parcere, ac de me cogitare definite. Nam primùm debeo fperate, omnes deos, qui huic urbi præfident, pro eo mihi, ac mereor, relaturos gratiam esse. Deinde, fi quid obtigerit, æquo animo, paratoque moriar. Neque enim turpis mors forti viro poteft accidere, neque immatura confulari, nec mifera fapienti. Nec tamen ego fum ille ferreus, qui fratris cariffimi, atque amantiffimi præfentis moerore non movear, horum. que omnium lacrymis, à quibus me circumfeffum videtis. Neque meam mentem non domum fæpe revocat exanimata uxor, abjecta metu filia, & parvulus filius, quem mihi videtur amplecti refpublica tamquam obfidem confulatûs mei: neque ille, qui expectans hujus exitum diei, adftat in confpectu meo gener. Moveor his rebus omnibus, fed in eam partem, ut falvi fint vobifcum omnes etiam fi vis aliqua me opprefferit, potiùs, quàm & illi, & nos unà cum republica pereamus. Quare : P. C. incumbite ad reipublicæ falutem : circumfpicite omnes procellas, quæ impendent, nifi providetis. Non Tib. Gracchus, qui iterum tribunus plebis fieri voluit: non C. Gracchus, qui agrarios concitare conatus eft : non L. Saturninus, qui C. Memmium occidit, in difcrimen aliquod, atque in veftræ feveritatis judicium adducitur. Tenentur ii, qui ad urbis incendium, ad veftram omnium cædem, ad Catilinam accipiendum, Romæ reftiterunt. Tenentur literæ, figna, manus, denique uniuf-296 cujufque confeffio. Sollicitantur Allobroges: fervitia éxcitantur: Catilina arceffitur: id eft initum confilium, ut, interfectis omnibus, nemo ad deplorandum quidem reipublicæ nomen, atque ad lamentandam tanti imperii calamitatem relinquatur. III. Hæc omnia indices detulerunt, rei confeffi funt, vos multis jam judiciis judicaftis. Primùm, quòd mihi gratias egiftis fingularibus verbis: & mea virtute atque diligentia perditorum hominum patefactam effe conjurationem decreviftis. Deinde quòd P. Lentulum, ut fe abdicaret præturâ, coëgiftis: tum quòd eum, & cæteros, de quibus judicaftis, in cuftodiam dandos cenfuiftis maximéque quòd meo nomine fupplicationem decreviftis, qui honos togato habitus ante me eft nemini. Poftremò, hefterno die præmia legatis Allobrogum, Titoque Vulturcio dediftis ampliffima. Quæ funt omnia ejufmodi, ut ii, qui in cuftodiam nominatim dati funt, fine ulla dubitatione à vobis damnati effe videantur. Sed inftitui referre ad vos P. C. tamquam ego integrum, & de facto, quid judicetis; & de 297 298 tam, poena, quid cenfeatis. Illa prædicam, quæ funt confulis. Ego magnum in republica verfari furorem, & nova quædam mifceri, & concitari mala jampridem videbam : fed hanc tantam exitiofam haberi conjurationem à civibus, , numquam putavi. Nunc, quidquid eft, quocumque veftræ fe mentes inclinant, atque fententiæ, ftatuendum vobis ante noctem eft. Quantum facinus ad vos delatum fit, videtis. Huic fi paucos putatis affines effe, vehementer erratis. Latiùs opinione diffeminatum eft hoc malum: manavit non folùm per Italiam, verùm etiam tranfcendit Alpes, & obfcurè ferpens, multas jam provincias occupavit. Id opprimi fuftentando, ac prolatando, nullo pacto poteft. Quacumque ratione placet, celeriter vobis vindicandum eft. IV. Video duas adhuc effe fententias: unam D. Silani, qui cenfet, eos, qui hæc delere conati funt, morte effe multandos: alteram C. Cæfaris, qui mortis pœnam removet, cæterorum fuppliciorum omnes acerbitates amplectitur. Uterque & pro fua dignitate, & pro rerum magnitudine in fumma feveritate verfatur. Alter eos, qui nos omnes, qui populum Romanum vitâ privare conati funt, qui delere imperium, qui populi Romani nomen extinguere, punctum temporis frui vitâ, & hoc communi fpiritu, non putat oportere : atque hoc genus poenæ fæpe in improbos cives in hac republica effe ufurpatum recordatur. Alter intelligit, mortem à diis immortalibus non esse supplicii causâ conftitutam: fed aut neceffitatem naturæ, aut laborum, ac miferiarum quietem effe. Itaque eam fapientes numquam inviti, fortes etiam fæpe libenter oppetiverunt. Vincula verò, & ea fempiterna, certè ad fingularem pœnam nefarii fceleris inventa funt : itaque municipiis difpertiri jubet. Habere videtur ifta res iniquitatem fi imperare velis : 299 difficultatem, fi rogare. Decernatur tamen, fi placet. Ego enim fufcipiam, &, ut fpero, reperiam, qui id, quod falutis omnium causâ ftatueritis, non putet effe fuæ dignitatis recufare. Adjungit gravem pœnam municipibus, fi quis eorum vincula ruperit: horribiles cuftodias circumdat, & digna fcelere hominum perditorum fancit, ne quis eorum pœnam, quos condemnat, aut per fenatum, aut per populum levare poffit. Eripit etiam fpem, quæ fola hominem in miferiis confolari folet. Bona præterea publicari jubet : vitam folam relinquit nefariis hominibus : quam fi eripuiffet, multas uno dolore, animi atque corporis, & omnes fcelerum pœnas ademiffet. Itaque ut aliqua in vita formido improbis effet pofita, apud inferos ejufmodi quædam illi antiqui fupplicia impiis conftituta effe voluerunt: quòd videlicet intelligebant, his remotis, non effe mor- 300 tem ipfam pertimefcendam. V. Nunc, P. C. ego mea video quid interfit. Si eritis fecuti fententiam C. Cæfaris : quoniam hanc is in republica viam, quæ popularis habetur, fecutus eft, fortaffe minùs erunt, hoc auctore & cognitore hujufce fententiæ, mihi populares impetus pertimefcendi. Sin illam alteram: nefcio, an amplius mihi negotii contrahatur. Sed tamen meorum periculorum rationes utilitas reipublicæ vincat. Habemus enim à C. Cæfare, ficut ipfius dignitas, & majo poena, quid cenfeatis. Illa prædicam, quæ funt confulis. Ego magnum in republica verfari furorem, & nova quædam mifceri, & concitari mala jampridem videbam: fed hanc tantam, tam exitiofam haberi conjurationem à civibus, numquam putavi. Nunc, quidquid eft, quocumque veftræ fe mentes inclinant, atque fententiæ, ftatuendum vobis ante noctem eft. Quantum facinus ad vos delatum fit, videtis. Huic fi paucos putatis affines effe, vehementer erratis. Latiùs opinione disseminatum eft hoc malum: manavit non- folùm per Italiam, verùm etiam tranfcendit Alpes obfcurè ferpens, multas jam provincias occupavit. Id opprimi fuftentando, ac prolatando, nullo pacto poteft. Quacumque ratione placet, celeriter vobis vindicandum eft. & IV. Video duas adhuc effe fententias: unam D. Silani, qui cenfet, eos, qui hæc delere conati funt, morte effe multandos: alteram C. Cæfaris, qui mortis pœnam removet, cæterorum fuppliciorum omnes acerbitates amplectitur. 298 Uterque & pro fua dignitate, & pro rerum magnitudine in fumma feveritate verfatur. Alter eos, qui nos omnes, qui populum Romanum vitâ privare conati funt, qui delere imperium, qui populi Romani nomen extinguere, punctum temporis frui vitâ, & hoc communi fpinon putat oportere : atque hoc genus poenæ fæpe in improbos cives in hac republica effe ufurpatum recordâtur. Alter intelligit, mortem à diis immortalibus non effe fupplicii causâ conftitutam: fed aut neceffitatem naturæ, aut laborum, ac miferiarum quietem effe. Itaque eam fapientes numquam inviti, ritu, |